آسیب های مفصل مچ پا شایع هستند، آسیب هایی مانند شکستگی و پیچ خوردگی و این آسیب ها گرچه در اکثر اوقات خوب میشوند ولی در بسیاری اوقات در دراز مدت موجب آسیب غیر قابل برگشت در غضروف مفصلی شده که وضعیتی به نام آرتروز یا استئوآرتریت یا ساییدگی مفصلی را ایجاد میکند.
آناتومی کاربردی
مفصل مچ پا از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان تشکیل شده است. در سمت بالا استخوان های تیبیا یا درشت نی و فیبولا یا نازک نی قرار گرفته و در سمت پایین استخوان تالوس یا قاپ وجود دارد. در زیر استخوان تالوس هم استخوان پاشنه یا کالکانئوس وجود دارد.
سطح رویی استخوان های ذکر شده در محل تماس به توسط یک لایه غضروف به کلفتی حدود ۵ میلیمتر پوشیده شده است. این لایه غضروفی موجب لغزنده شدن سطح مفصل شده و به استخوان ها اجازه میدهد راحت تر بر روی یکدیگر حرکت کنند.
غضروف همچنین حالت ارتجاعی داشته و با تغییر شکل خود موجب جذب ضربات شوکی میشود که در حین جهیدن و ضربه به مچ پا وارد میشود.
حرکات مفصل مچ پا مانند لولا بوده و فقط در جهات بالا و پایین حرکت میکند. البته مفصل بین تالوس و کالکانئوس که به آن مفصل ساب تالار Subtalar joint میگویند این توانایی را به پا میدهد که مختصری در جهات داخل و خارج هم چرخش داشته باشد.
استخوان های ذکر شده به توسط رباط یا لیگامان های قوی در کنار هم قرار میگیرند. تاندون های بسیاری از اطراف مفصل مچ پا عبور میکنند که مهمترین آنها تاندون آشیل است. این تاندون قوی و بزرگ در پشت مچ پا بوده و عضلات پشت ساق را به استخوان پاشنه متصل میکند.
آرتروز مچ پا چگونه ایجاد میشود
شروع آرتروز با خراب شدن غضروف مفصلی است. آتروز در بعضی موارد زمینه ژنتیکی داشته و در بعضی خانواده ها کارکرد غضروف زودتر از دیگر افراد و با بالا رفتن سن دستخوش تغییراتی بصورت خراب شدن میشود.
در موارد دیگر آسیب هایی که بدنبال ضربه به غضروف وارد میشود موجب شروع خرابی آن میشود. شکستگی های سطح مفصلی مچ پا میتواند موجب تخریب غضروف در محل شکستگی شود.
حتی اگر بدنبال ضربه شکستگی ایجاد نشود ضربه به خودی خود میتواند چنان شدید باشد که موجب له شدن موضعی غضروف و خراب شدن سلول های آن شود.
متاسفانه غضروف مانند استخوان قدرت خود ترمیمی نداشته و بعد از آسیب بجای ایجاد غضروف جدید در محل، بافت دیگری جایگزین غضروف آسیب دیده میشود که خصوصیات اصلی غضروف مانند لغزندگی و قدرت ارتجاعی و جذب ضربه خوبی ندارد. این موضوع در دراز مدت موجب آسیب و اختلال بیشتر در لایه غضروفی مفصل مچ پا میشود.
گاهی اوقات بدنبال ضربه آسیب هایی به رباط های اطراف مچ پا وارد میشد که موجب اختلال در بیومکانیک و حرکت مفصل میشود. این حرکات ناهماهنگ و نامناسب در مچ پا موجب اعمال فشار زیاد به غضروف و در نتیجه زود خراب شدن آن میگردد.
علائم آرتروز یا استئوآرتریت مچ پا چیست
مهمترین علامت ساییدگی مفصل مچ پا درد است. این درد در ابتدا خفیف بوده و در حین فعالیت بدنی ایجاد میشود.
بعد از مدتی شدت درد بیشتر میشود. درد در ابتدای شروع ورزش و فعالیت بدنی زیاد بوده و با گرم شدن بدن درد از بین میرود. با اتمام جلسه ورزشی و یا با اتمام فعالیت بدنی و با سرد شدن مجدد بدن درد دوباره زیاد شده و بعد از مدتی استراحت فروکش میکند.
در مرحله بعد و با شدیدتر شدن شدت آرتروز، درد در تمام مدت فعالیت بدنی احساس میشود. با باز هم شدیدتر شدن بیماری، درد در تمام مدت استراحت احساس شده و میتواند موجب اختلال در خواب بیمار شود.
از دیگر علائم آرتروز مچ پا تورم و احساس خشکی مفصل است که با فعالیت بدنی شدیدتر میشود. با خراب شدن لایه غضروفی و ساییده شدن این لایه ها به هم مفصل صدای جیر جیر میدهد که به آن کریپتاسیون Crepitation میگویند.
بتدریج و با شدیدتر شدن آرتروز حرکت مفصل محدود شده و دیگر نمیتواند به راحتی به بالا و پایین حرکت کند. بعضی حرکات مفصل درد شدیدتری دارند و وقتی مفصل در این وضعیت ها قرار میگیرد درد موجب میشود عضلات اطراف مفصل بطور اتوماتیک و رفلکسی فعالیت خود را متوقف کنند. این توقف میتواند موجب سکندری خوردن بیمار و حتی زمین خوردن وی شود.
درمان آرتروز مچ پا
درمان آرتروز مفصل مچ پا ابتدا با اقدامات غیر جراحی شروع میشد که مهمترین آنها عبارتند از
کاهش فعالیت های بدنی و ورزشی که موجب افزایش شدت درد میشوند
استفاده از گرمای یا سرمای موضعی
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و داروهای ضد درد
فیزیوتراپی با مکانیسم افزایش انعطاف پذیری مفصل و افزایش قدرت عضلات اطراف آن و افزایش مهارت در انجام حرکات مفصل
استفاده از کفش هایی با کف قوس دار Rocker sole که موجب کاهش فشار به مچ پا میشود
استفاده از بریس های مچ پا که موجب کاهش حرکات مفصل میشود
در موراد شدید تر تزریق کورتیکوستروئید به توسط پزشک معالج در مفصل مچ پا
